Podstawą prawną działania radców prawnych jest ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego, a organem regulującym zasady funkcjonowania jest Krajowa Izba Radców Prawnych. Lokalnymi jednostkami organizacyjnymi samorządu są okręgowe izby radców prawnych, które posiadającymi osobowość prawną.
Historia powstania zawodu radcy prawnego
Geneza powstania zawodu radcy prawnego wiąże się z przyjęciem przez Radę Ministrów uchwały w sprawie obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych, zjednoczeń oraz banków państwowych z dnia 13 grudnia 1961 r. Uchwała ta nakazywała tym podmiotom korzystanie z usług prawnych wyłącznie radców prawnych zatrudnianych przez te jednostki. Dwa lata później (19 grudnia 1963 r.) przyjęta została nowa ustawa o ustroju adwokatury, która zakazywała adwokatom prawa świadczenia usług wobec państwowych jednostek gospodarczych. Od tego momentu tylko radcowie mogli świadczyć usługi prawne wobec tych jednostek. Można stwierdzić, że w systemie nakazowo-rozdzielczym PRL radca prawny otrzymał funkcję reprezentanta państwa socjalistycznego i jego prawa wobec dyrekcji jednostki, w której był zatrudniony, nadzorując w niej w interesie społecznym stosowanie prawa. 6 lipca 1982 r., Sejm PRL uchwalił ustawę o radcach prawnych określając zasady wykonywania obsługi prawnej przez radców prawnych, jej organizację oraz legitymizując działania samorządu radców prawnych. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polegało głównie na obsłudze prawnej państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych, ale również organizacji społecznych oraz spółek z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub organizacji społecznych.
Samorząd radcowski pozbawiony był nadal dwóch ważnych uprawnień:
- prowadzenia przygotowania do wykonywania zawodu (bowiem aplikację organizowały i prowadziły okręgowe komisje arbitrażowe)
- podejmowania decyzji w sprawie wpisu na listę radców prawnych (wpisu dokonywał prezes okręgowej komisji arbitrażowej)
Uprawnienia te samorząd uzyskał po uwolnieniu się spod nadzoru Państwowego Arbitrażu Gospodarczego 24 maja 1989 r. Zasadnicze ramy wykonywania zawodu radcy prawnego wyznaczyła nowelizacja ustawy o radcach prawnych, dokonana ustawą z 22 maja 1997 r., poprzedzona uchwaloną 2 kwietnia 1997 r. Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, której art. 17 ust. 1 ustanowił gwarancje dla samorządów zawodowych reprezentujących zawody zaufania publicznego.
Zakres spraw prowadzonych przez radców prawnych
Radca prawny jest prawnikiem świadczącym usługi prawne podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym. Zawód radcy prawnego upoważnia do:
- udzielania porad prawnych
- sporządzania opinii prawnych
- opracowywania projektów aktów prawnych
- występowania w roli pełnomocnika i obrońcy przed sądami i urzędami
W ostatnich latach znacząco rozszerzono uprawnienia radców prawnych do występowania przed sądami i organami, powierzając im obok wcześniejszej kompetencji do prowadzenia spraw administracyjnych, cywilnych, gospodarczych, pracowniczych i administracyjno sądowych, także m.in.:
- możliwość prowadzenia spraw rodzinnych
- obrony w sprawach o wykroczenia
- występowania jako pełnomocnik oraz obrońca (od 1 lipca 2015 r.) strony w sprawach karnych i karnoskarbowych, z tym że obrońcą może być tylko radca prawny niepozostający w stosunku pracy